منافع ملی در گرو وطن و هم‌وطن؛ پیوند منافع ملی و بین‌المللی در ایران امروز

✍️ محمدعلی نوبخت؛ منافع ملی یکی از بنیادی‌ترین مفاهیم علوم سیاسی و روابط بین‌الملل است که همواره راهنمای سیاست‌ورزی و تصمیم‌سازی در جوامع بوده است. در ایران امروز، بازخوانی این مفهوم ضرورتی دوچندان یافته است و پرسش اساسی این است که منافع ملی چگونه باید تعریف و دنبال شود؟

۱.منافع ملی در شرایط کنونی باید بر سه‌گانه‌ی «وطن، هم‌وطن و تعامل جهانی» استوار باشد.

۲.سیاست داخلی باید بر عدالت اجتماعی، توسعه پایدار و سرمایه‌گذاری بر سرمایه انسانی تمرکز کند.

۳.سیاست خارجی نیز بر پایه‌ی عقلانیت، تعامل هوشمندانه، واقع‌گرایی و بهره‌گیری از فرصت‌های جهانی شکل گیرد.

اندیشمندان علوم سیاسی بر این باورند که مفهوم منافع ملی در جهان امروز دگرگون شده است؛ به گونه‌ای که دیگر صرفاً در قدرت نظامی یا امنیت سیاسی خلاصه نمی‌شود، بلکه توسعه اقتصادی، عدالت اجتماعی، رفاه شهروندان و تعامل جهانی را نیز در بر می‌گیرد. هیچ کشوری بدون توجه به مردم خود نمی‌تواند مدعی پاسداری از منافع ملی باشد. وطن یعنی جغرافیای سیاسی و فرهنگی؛ همان نقطه‌ی پرگار که همه‌ی امواج زندگی از آن برمی‌خیزد و منشأ حقوق انسان‌هاست. اما هم‌وطن سرمایه‌ی انسانی و اجتماعی یک ملت است؛ نیرویی که بقای کشور و مسیر توسعه را تضمین می‌کند. عشق به هم‌وطنان در گرو مدارا، رواداری، گفت‌وگو، گردش آزاد مدیران و جریان آزاد اطلاعات است. اگر عشق به وطن نخستین پله‌ی توسعه پایدار باشد، در این صورت منافع ملی بدون رفاه و کرامت هم‌وطنان، مفهومی نخواهد داشت. دنیای امروز با چالش‌های جهانی همچون تغییرات اقلیمی، بحران انرژی، اقتصاد دیجیتال، بیماری‌های فراگیر و موج‌های گسترده‌ی مهاجرت روبه‌روست. این چالش‌ها موجب شده است مرزهای سنتی منافع ملی دگرگون شود و کشورها تنها در چارچوب داخلی نتوانند از منافع خود دفاع کنند. وابستگی متقابل و موقعیت‌های ژئوپلیتیکی ایجاب می‌کند که تحقق منافع ملی در بستر همکاری‌های بین‌المللی صورت پذیرد. ایران با موقعیت ژئوپلیتیک ممتاز، منابع طبیعی گسترده و سرمایه انسانی توانمند، نیازمند بازتعریف منافع ملی در پرتو تجربه و دانش جهانی است. تجربه کشورهای موفق نشان می‌دهد که حفظ استقلال و هویت ملی نه‌تنها با تعامل جهانی منافاتی ندارد، بلکه در سایه‌ی بهره‌گیری هوشمندانه از فرصت‌های بین‌المللی تقویت نیز می‌شود. سیاست در خدمت منافع ملی باید بر پایه‌ی عقلانیت، گفت‌وگوی علمی با نخبگان و استفاده از ظرفیت‌های جهانی برای ارتقای رفاه مردم و تحقق توسعه پایدار استوار گردد.

بنابراین، منافع ملی ایران امروز را می‌توان در سه‌گانه‌ی «وطن، هم‌وطن و تعامل جهانی» خلاصه کرد:

* وطن بدون مردم معنایی ندارد.

* هم‌وطن بدون رفاه و کرامت نمی‌تواند پاسدار وطن باشد.

•و بدون تعامل عقلانی با جهان، منافع ملی در معرض تهدید قرار خواهد گرفت. از این‌رو وطن و هم‌وطن زمانی معنا و دوام می‌یابند که منافع ملی به عنوان ستون اصلی سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری کلان، بر پایه‌ی آینده‌نگری و در مسیر توسعه پایدار مورد توجه قرار گیرد