تَبِ رومی یا ساخت و ساز شهری

اگر در گذشته هنگام گذر از خیابان‌های شهرهای بزرگ مازندران، نماهای نامتعارف به شکل نمای رومی به چشم می‌خورد، امروز رونق استفاده از این نما، حتی در شهرهای کوچک و روستاها نیز به وفور یافت می‌شود؛ نماهایی با سر ستون‌هایی به شکل قصر پادشاهان و اشکالی به سبک پادشاهان رومی، امروز نمای غالب شهرهای مازندران است.

در سال‌های اخیر، در کنار تمامی مشکلات و ناهنجاری‌های توسعه‌ای در شهرهای مازندران، گسترش نامتوازن شهرها، رشد حاشیه شهرها، ناهنجاری دیگری نیز در حوزه شهری به چشم می‌خورد که ناشی از بی توجهی مدیریت شهری و دستگاه‌های ناظر در این حوزه است.

گسترش استفاده از نمای رومی در ساختمان‌های شهری که امروزه به روستاها و ویلاسازی‌های مازندران نیز رسیده، نمای شهری مرتبط با حوزه بومی و فرهنگ سنتی استان را خدشه‌دار کرده است.

امروز میزان استفاده از نمای رومی در ساختمان‌های شهرهای مازندران رو به افزایش است و این امر جدا از اینکه با نماها و مصالح بومی و سنتی سازگار با محیط زیست و اقلیم مازندران نیست، به دلیل هزینه‌های بالای اجرا، در برخی مناطق رشد کرده و چهره‌ای ناموزون به خیابان‌های اصلی شهرهای مازندران بخشیده است.

بی‌توجهی شهرداری‌ها و نظام مهندسی استان و شهرهای مازندران به حوزه نما، در سال‌های اخیر مشهود است، از این رو تنوع مصالح و سبک‌های به کار رفته در حوزه نما، آشفتگی ظاهری را برای شهرهای استان بر جا گذاشته به طوری که نمای شهرهای مازندران امروز بدون توجه به اقلیم سرسبز و بافت سنتی آن، به چهره‌ای خشک و یخ زده و بدون تناسب تبدیل شده است.

خدشه‌دار شدن فضای بصری شهرها، ناشی از عدم اجرای قوانین در حوزه نما و بی‌توجهی به این حوزه علاوه بر اینکه ساختمان‌هایی با اندازه‌ها و ترکیب سازه‌های متفاوت را موجب شده، در زمینه نما نیز شهرهای گردشگری شمال کشور در مازندران را با ترکیبی ناهماهنگ مواجه کرده است.

منظور از نما، نمای شهری و در انطباق با تعریف ارائه شده در بند یک مصوبه ۱۳۶۹.۰۸.۲۸ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران” کلیه سطوح نمایان ساختمان‌های واقع در محدوده و حریم شهرها و شهرک‌های قابل مشاهده از داخل معابر، اعم از نمای اصلی یا جانبی” است.

نمای اصلی کلیه سطوح نمایان که متصل و مشرف به گذرها، فضای باز مالکیت و معابر عمومی بوده و از عرصه‌ها و فضاهای عمومی و معابر و میادین قابل رؤیت و مشاهده است و نمای جانبی کلیه سطوح نمایان ساختمان که مشرف به پلاک‌های مجاور بوده و از عرصه‌ها و فضاهای عمومی و معابر، میادین قابل مشاهده است.

تأخیر ۱۰ ساله مازندرانی‌ها در استفاده از نمای رومی

«فاطمه ابراهیم زاده» عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت الله آملی و عضو هیأت مدیره نظام مهندسی ساختمان مازندران در این باره با ابراز نگرانی از اینکه امروزه نماهای مناسب شهری را مشاهده نمی‌کنیم و یا تعداد آنها بسیار اندک است، به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: ساخت و سازها در سال‌های اخیر، از کوتاه مرتبه‌سازی و ویلایی به آپارتمان‌سازی تبدیل شده، جانمایی بناها داخل زمین تغییر کرده و جداره‌های ملک‌ها به گذرها و خیابان‌ها چسبیده و به همین جهت نما در ساختمان‌ها اهمیت یافته است در حالی که در گذشته بنا در قطعات بزرگ‌تری از زمین احداث می‌شد که عموماً نیز به خیابان متصل نبود، از این رو بحث نما چندان مطرح نمی‌شد.

وی با بیان اینکه در ۷۰ تا ۸۰ سال گذشته در دوره پهلوی اول همانگونه که از بناهای باقی مانده از آن دوران نیز مشاهده می‌شود، نماهای رو به خیابان هماهنگ بود و به شهرداری‌ها ابلاغ شده بود که نماها شکل خاصی داشته باشد، می‌افزاید: این بناها عموماً دو طبقه با نمای سیمانی، رنگ مشخص و معمولاً با پیش‌آمدگی به صورت بالکن قابل شناسایی بود که در سال اخیر با کوچک‌تر شدن قواره زمین‌ها، ساخت و سازها افزایش یافته، اما در شکل و ارتفاع ناهماهنگی وجود دارد در حالی که تراکم ساختمان‌ها ضرورت توجه به این امر را نشان می‌دهد.

عضو هیأت مدیره نظام مهندسی ساختمان مازندران با بیان اینکه با رونق بلندمرتبه‌سازی و تهیه طرح‌های تفضیلی، جداره‌های خیابان‌ها به جداره‌های شهری متصل می‌شود و این حق شهر است که ساختمان‌ها نمای آن را رعایت کنند، ادامه می‌دهد: در دنیا ضوابطی برای این جداره‌ها و نماها وجود دارد به طوری که ارتفاع، متریال، پیش آمدگی، سطح و پوسته نما، تعداد ورودی‌ها و شکل ورودی‌ها در نما اهمیت دارد و به زیبایی شناسی جداره‌های شهری کمک می‌کند.

وی با بیان اینکه در بحث نمای ساختمان، عوامل سیاسی و اقتصادی دخیل است و یکی از مهم‌ترین موارد تعیین کننده در این حوزه، جریان‌های اقتصادی به شمار می‌رود، اظهار می‌کند: در ایران آپارتمان‌سازی بخش مهمی از اقتصاد را درگیر کرده و این صنعت به سمت سود بیشتر حرکت می‌کند، چرخش سرمایه نیز موجب می‌شود این جریانات زودگذر و مد ارزش افزوده بسیاری تولید کند.

این دکترای معماری ادامه می‌دهد: صاحبان صنایع مرتبط با نماها باید مانند معادن و کارخانه‌ها بر افزایش فروش این محصولات تاکید داشته باشند و بازار این محصولات را تحت تأثیر قرار دهند.

ابراهیم زاده با بیان اینکه نمای رومی حداقل یک دهه پیش در تهران رواج داشت و با تأخیر یک دهه‌ای در مازندران رونق گرفته است، می‌افزاید: در تهران نیز با افزایش استفاده از این نما، کمیته‌ای در این زمینه تشکیل، دست‌نامه‌ای تهیه و درباره ساختمان‌های بر اصلی ضوابطی تعیین شد، در اصفهان نیز، کاربرد آجر در نما الزامی است و استفاده از این متریال در نماها رشد یافته و تکنیک‌هایی نیز که در نما استفاده می‌شود به روز، خلاقانه و جذاب است.

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه قانون‌گذار و مجری قانون در زمینه نمای ساختمان‌های شهری، تأثیر بسیاری دارد، اما در مازندران این مهم رخ نداده و کمیته نما در شهرداری‌ها تشکیل نشده است، می‌گوید: اقلیم مازندران ایجاب می‌کند که کمیته نما، برای شهرهای این استان با توجه به بسترهای هر منطقه، ضوابطی تهیه و اعمال کنند.

وی با بیان اینکه در این زمینه فعالیت‌های پژوهشی مؤثری صورت گرفته است که می‌تواند مورد استفاده گرفته و متریال ها و سبک‌های مختلفی برای نمای ساختمان‌ها در شهرهای مازندران اعمال شود، تاکید می‌کند: مازندران همچنین به دلیل دارا بودن بافت قدیمی و تاریخی در شهرها، می‌تواند در این حوزه بیش از همیشه مورد توجه قرار گیرد.

ضرورت تشکیل کمیته نما در مازندران

«دامون توکلی» کارشناس ارشد طراحی شهری و عضو کمیته تخصصی معماری نظام مهندسی آمل نیز با بیان اینکه مراحل طراحی و تأیید نما توسط شهرداری از دغدغه‌های معماران است، ‬ به‬ خبرنگار‬ ایمنا ‬ می‌گوید: ‬ طراحی نما در ابتدا با توجه به ‏ضوابط، استانداردها و بودجه و سلیقه و سبک بنا صورت می‌گیرد و در نهایت در کمیته نما شهرداری به ‏تایید می‌رسد؛ البته‬ در سال‌های اخیر کمیته نما در شهرداری‌های استان‌های دیگر، در هر شهر و منطقه به یکنواخت شدن نمای شهری کمک شایانی کرده و با وضع قوانین خاص دید بصری هر منطقه را یکنواخت ساخته است.‏

وی ادامه‬ می‌دهد: با توجه به مصوبه سال ۱۳۶۹ شورای عالی شهرسازی و معماری، وزارت مسکن و شهرسازی‬ و وزارت ‏کشور موظف به تهیه و ابلاغ ضوابط و مقررات نمای شهری ظرف یک ماه شدند، ‬ اما این اقدام ظرف ۱۸ سال ‏گذشته صورت نگرفته و باعث آزاد گذاشتن دست مالکان در اعمال سلیقه‌های شخصی و ‏هنرنمایی اغراق‌آمیز طراحان شده است تا دست به دست یکدیگر نمای شهرها را به زشت‌ترین و بی‌هویت‌ترین نماها تبدیل کنند.

این‬ کارشناس‬ ارشد‬ طراحی‬ شهری‬ تصریح‬ می‌کند: پس از بررسی روند شکل‌گیری سیمای شهر تهران و ضوابط و مقررات ساختمانی موجود و پیشینه طرح‏، شناسایی ناهنجاری‌هایی که سیمای کنونی شهر را به این شکل در آورده، صورت گرفته است و سرانجام با توجه به یافته‌ها و مسائل بررسی شده، معیارهای کلی و ضوابط ساخت و ساز و مسائل ‏تاثیرگذار بر شکل‌گیری نماهای شهری ارائه شده است.‏

وی‬ تاکید‬ می‌کند: طبق تفاهم‌نامه‌ای بین سازمان نظام مهندسی و معاونت شهرسازی و ‏معماری‬‬ به طور دقیق کمیسیونی جهت ارزیابی و بررسی همچنین تأیید نمای ساختمان‌ها پیش از اجرا در سطح شهر‬ تشکیل شده‬ که‬ «‏کمیته نما» ‬ نامیده شده و محل استقرار آن در معاونت شهرسازی و معماری ‏مناطق‬ شهرداری است.

توکلی درباره اهداف ایجاد کمیته نما در شهرداری‌ها، ‬ خاطرنشان‬ می‌کند: هویت و منظر شهری برای هر شهر از اهمیت بالایی برخوردار است‬ و نمای ساختمان‌ها از جمله عوامل ‏مهم و‬ تأثیرگذار بر کیفیت و زیبایی منظره شهری است، به همین دلیل برای کنترل نماهای ساختمان ‏و ایجاد نماهایی با ضوابطی خاص که بر کیفیت و زیبایی منظره شهری بیفزاید، ‬ باید چاره‌ای ‏اندیشیده می‌شد.

وی ادامه می‌دهد: از اهداف مهم ایجاد کمیته نما، ارتقای کیفی سیما و منظر شهری، توجه به اقلیم در امر نماسازی، حفظ هویت شهری، ساماندهی و نظم بخشی به نماهای شهری و جلوگیری از بی‌نظمی‌ها، رسیدن به سطوح وحدت یافته و هماهنگ در فضای شهری، ارتقای کیفی فضاهای شهری و افزایش کیفیت ساخت و سازهای شهری با نظارت مستقیم بر کار است.

این کارشناس ارشد طراحی شهری و عضو کمیته تخصصی معماری نظام مهندسی آمل تاکید می‌کند: با توجه به آشفتگی‌های بصری اخیر در شهرهای مازندران، تشکیل کمیته نما در شهرداری‌ها و نظام مهندسی مازندران ضروری به نظر می‌رسد.

گزارش از: الناز پاک‌نیا-